گفت‌وگو با حمیدرضا سیدناصری، مدیر مؤسسۀ نشر و تحقیقات ذکر؛
سونامی چک‌های برگشتی/ عرف غلط بازار باید عوض شود
متأسفانه عرف بسیار غلطی در بازار کتاب وجود دارد که مشکلات زیادی برای ما ایجاد کرده است و آن، چک‌های مدت‌دار پخش‌کنندگان به ناشران است که گاه به هشت تا نه ماه می‌رسد.
شیوع ویروس کرونا و خانه‌نشینی اجباری، آسیب‌های فراوانی برای کشور در پی داشته است؛ اما فرصتی را برای اقشار مختلف جامعه فراهم کرده تا با کتاب انس بیشتری بگیرند. این یک طرف ماجراست. در طرف دیگر ماجرا، ناشران و توزیع‌کنندگان و چاپخانه‌دارانی هستند که به واسطۀ محدودیت‌های اتخاذشده در این روزها، در توزیع و فروش محصولات فرهنگی‌شان با مشکلاتی مواجه شده‌اند. در مجموعه‌ای از گفت‌وگوها، به سراغ افراد فعال در صنعت نشر کشور رفته‌ایم تا از مشکلات پیش‌آمده و راهکارهایی که برای غلبه بر این مشکلات در پیش گرفته‌اند، بیشتر بدانیم. در ادامه، با حمیدرضا سیدناصری، مدیر مؤسسۀ نشر و تحقیقات ذکر به گفت‌وگو نشستیم.
جناب آقای سیدناصری، حدوداً دو ماه از شیوع ویروس کرونا می‌گذرد. ارزیابی شما از خسارات ناشی از شیوع این ویروس به صنعت نشر کشور چیست؟
همان طور که مستحضرید، به‌دلیل محدودیت‌های رفت و آمد و تعطیلی کتاب‌فروشی‌ها، در این روزها فروش کتاب به‌شدت کاهش یافته است و وقتی کتابی فروخته نشود، مشکلات حلقه‌های صنعت نشر کشور یکی‌یکی نمایان می‌شوند. یکی از مشکلات بزرگی که اکنون با آن مواجه شده‌ایم، سونامی چک‌های برگشتی از پخش‌کنندگان و کتاب‌فروشان است. به‌دلیل تعطیلی کتاب‌فروشی‌ها، آنها نتوانسته‌اند چک‌های خود را پاس کنند و به دنبال کتاب‌فروشان، پخش‌کنندگان نیز قادر به تأمین موجودی حساب خود نیستند. از طرفی، ناشران تمامی مواد اولیۀ خود را به‌صورت نقدی می‌خرند. متأسفانه عرف بسیار غلطی در بازار کتاب وجود دارد که مشکلات زیادی برای ما ایجاد کرده است و آن، چک‌های مدت‌دار پخش‌کنندگان به ناشران است که گاه به هشت تا نه ماه می‌رسد.
وضعیت فروش شما در این روزها چه تغییری کرده است و چه راهکاری برای کاهش خسارات وارده در پیش گرفته‌اید؟
خب به‌صورت کلی افت فروش زیادی داشته‌ایم؛ اما از آن طرف، فروش غیرحضوری به‌صورت تلفنی و از طریق فروشگاه الکترونیک و شبکه‌های مجازی افزایش یافته است. حدود 50درصد فروش غیرحضوری بیشتر شده است؛ اما متأسفانه این افزایش، کاهش کلی در فروش را جبران نمی‌کند و فقط مانع تعطیلی کامل بازار شده است. کاری که ناشران می‌توانند انجام بدهند، تقویت فروش در فضای مجازی است و ما هم همین کار را کردیم و تلاش کردیم با مخاطب ارتباط مستقیم برقرار کنیم. اما مشکلات پخشی‌ها و کتاب‌فروشی‌ها را هم باید در نظر بگیریم.
نقش نهادهای حاکمیتی در مدیریت این بحران چیست؟
این وضعیت بحرانی تا چند ماه ادامه دارد و باید بر اساس آن برنامه‌ریزی کنیم. وزارت ارشاد متولی کار است و به نظرم دولت باید همچنان کاغذ یارانه‌ای توزیع کند. این یکی از کمک‌های دولت است. اعطای تسهیلات با سود کم‌بازده هم می‌تواند از فشار خسارت‌های واردشده به ناشران بکاهد و جلوی ورشکستگی آنها را بگیرد.
ناشران چطور می‌توانند از این بحران عبور کنند؟
اتفاقی که در شش ماه پایانی سال 1398 افتاد، این بود که اغلب ناشران قید چاپ کتاب‌های به اصطلاح انباری را زدند و عناوینی را منتشر کردند که از فروش آنها مطمئن بودند. طبیعتاً پس از شیوع کرونا، این روند پررنگ‌تر خواهد شد و در این شرایط، آثار ارزشمند و کم‌مخاطب قربانی خواهند شد؛ اما ظاهراً چاره‌ای نیست.
موضوع بعدی بحث تخفیف است. چه از طریق اتحادیه، چه از طریق انجمن‌های ناشران و چه از طریق سایر تشکل‌های نشر، باید عرف غلط بازار را عوض کنیم. چرا پخش‌کنندگان باید 50درصد تخفیف بخواهند؟ در حوزۀ بازی‌های فکری، تخفیف 25درصد است و دوماهه تسویه می‌شود. به نظرم در این دوران، فرصتی پیش آمده تا ناشران این عرف غلط را تغییر دهند. کاغذی که امروز با دلار بالا و پایین می‌شود و ناشر در این شرایط آن را می‌خرد و به کتاب تبدیل می‌کند، در زمان فروش از او تخفیف‌های چهل پنجاه درصدی می‌خواهند. الان اگر برای خرید به سراغ هر صنف دیگری بروید، اول قیمت ارز را چک می‌کند و بعد به شما قیمت اعلام می‌کند. ناشران حداقل این عرف غلط را تغییر دهند.
دربارۀ برگزاری نمایشگاه کتاب چه نظری دارید؟
من فکر می‌کنم شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه کتاب تهران نباید عجله کند و تصمیم نهایی بگیرد. باید ببینیم اوضاع کی عادی می‌شود. اگر تا شش ماه نخست سال وضعیت عادی شود، به نظر می‌رسد آبان زمان مناسبی برای برگزاری نمایشگاه است. مدارس و دانشگاه‌ها تازه باز شده و زمان خوبی برای فروش است. حتی می‌توان برای چند دوره تا زمانی که ماه مبارک رمضان و اردیبهشت با هم تلاقی نداشته باشند، نمایشگاه کتاب را آبان برگزار نمود.